زندگینامه مختار ثقفی

مختار ثقفی بعد از پخش سریال مختارنامه برای ما آشناتر از قبل شد. لقب مختار، کیسان بود و این لقب را امام علی (ع) به او داده بود. قصد داریم تا به طور مختصر با زندگینامه مختار ثقفی آشنا شویم. این که اصل و نسب او چیست، در دوران امامت امام علی (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) چه می‌کرده و این که قیامش را چطور پیش برده است.

• اصل و نسب مختار ثقفی

مختار بن مسعود بن عمرو بن عمیر بن عوف بن عقده بن غیرة بن عوف بن ثقیف ثقفی که کنیه‌اش ابواسحاق بود و به او لقب کیسان داده بودند اهل طایف و از قبیله ثقیف بود.
نقل است که امام علی (ع) دو بار او را با صفت کیس (به معنی باهوش و زیرک) خطاب کردند و همین باعث شد که لقب کیسان را به او بدهند. البته بعضی هم معتقدند که این لقب برگرفته از نام یکی از مشاوران و فرمانده‌های اوست.
پدر مختار از صحابه پیامبر (ص) بود و در جنگ جسر (یکی از جنگ‌های قادسیه) به همراه سه برادرش وهب، مالک و جبر در زمان خلیفه دوم کشته شد.
مادرش دومة بن عمرو بن وهب از طایفه بنی طیفور و زنی صاحب فصاحت و بلاغت بود. عموی او هم سعد بن مسعود ثقفی نام داشت و از طرف امام علی (ع) به عنوان والی مدائن انتخاب شده بود.

• تولد تا نوجوانی مختار ثقفی

مختار در سال اول هجرت به دنیا آمد. از دوران کودکی و نوجوانی او اطلاعات چندانی در دست نیست و بیشترین اطلاعات مربوط به او به دوران قیام او و ماجرای خونخواهی امام حسین (ع) برمی‌گردد. مختار در سن ۱۳ سالگی در جنگ جسر به همراه پدر و برادرانش حضور داشت، اما عمویش به او اجازه نداد تا به میدان برود.

• مختار ثقفی در زمان امام علی (ع) و امام حسن (ع)

در زمان جنگ خوارج عمویش او را به عنوان جانشین خود در مدائن منصوب کرد و خودش به جنگ خوارج رفت.
پس از شهادت امام علی (ع) امام حسن (ع) که به جنگ معاویه رفته بود با خیانت یارانش روبرو شد و به مدائن پناه آورد و در آنجا در خانه عموی مختار که همچنان والی مدائن بود مستقر شد.

• مختار ثقفی در زمان امام حسین (ع)

در کتاب سیر اعلام انبیا نوشته شمس‌الدین ذهبی آمده است که مختار در زمان خلافت معاویه به نفع امام حسین (ع) فعالیت‌هایی داشته است. از جمله آن که در شهر بصره مردم را به سوی امام (ع) فرا خوانده است، اما عبیدالله بن زیاد که والی بصره بود او را دستگیر می‌کند و پس از زدن ۱۰۰ ضربه شلاق به او، وی را به طایف تبعید می‌کند.

• همکاری‌های مختار ثقفی در قیام امام حسین (ع)

شواهد نشان می‌دهد که مختار در واقعه کربلا حضور نداشته است، ولی عدم حضور او به اختیار خودش نبوده و تا قبل از واقعه عاشورا با مسلم بن عقیل همکاری‌هایی داشته است:
مختار از جمله کسانی است که به مسلم بن عقیل کمک کرده و مسلم هنگام ورود به کوفه به خانه مختار رفته است و زمانی که عبیدالله از محل اختفای مسلم با خبر می‌شود او به منزل هانی بن عروه می‌رود.
مختار در روز شهادت مسلم بن عقیل در بیرون از کوفه (منطقه خطرنیه) رفته بود تا نیرو جمع کند و وقتی که برمی‌گردد متوجه شهادت مسلم و هانی می‌شود.
ابن زیاد بعد از کشتن مسلم تصمیم به قتل مختار ثقفی می‌گیرد، اما با وساطت عمرو بن حریث از این کار منصرف می‌شود و بعد از زخمی کردن چشم مختار او را به زندان می‌اندازد. این حبس تا بعد از اتمام قیام امام حسین (ع) ادامه می‌یابد.

• مختار ثقفی بعد از واقعه کربلا

مختار با وساطت عبدالله بن عمر (شوهر خواهر مختار) نزد یزید از زندان آزاد می‌شود و کوفه را ترک می‌کند.

• بیعت مختار ثقفی با زبیریان

مختار از کوفه به مکه رفت و در آنجا با عبدالله بن زبیر بیعت کرد، به شرط آن که در کار‌ها با او مشورت کند و اگر کاری کرد با او مخالفت نکند. بیعت مختار با زبیریان تا زمان حمله لشکر یزید به خانه کعبه ادامه داشت، اما بعد از هلاکت یزید، عبدالله بن زبیر ادعای خلافت کرد و مختار هم از او کناره گرفت و برای فراهم کردن مقدمات قیامش به سمت کوفه رفت. او ۶ ماه پس از مرگ یزید در روز نیمه ماه رمضان به کوفه رسید. ابن زبیر عبدالله بن مطیع را به عنوان والی به شهر کوفه فرستاد، اما مختار موفق شد که او را شکست بدهد.

• مختار ثقفی و قیام توابین

توابین گروهی از شیعیان بودند که بعد از قیام امام حسین (ع) به جمع‌آوری سپاه به طور مخفیانه اقدام کرده بودند. آن‌ها در سال ۶۵ هجری قمری به جنگ با سپاه شام رفتند، ولی مختار این قیام را بی‌فایده می‌دانست و آن‌ها را همراهی نکرد. حدود ۴۰۰۰ نفر از لشکر (یک‌چهارم لشکر) توابین وقتی که دیدند مختار آن‌ها را همراهی نمی‌کند از جنگیدن با توابین پا پس کشیدند. البته در زمان وقوع قیام توابین باز هم مختار در زندان بود و بعد از پایان قیام مجدداً با وساطت عبدالله بن عمر آزاد شد.

• قیام مختار ثقفی

مختار در روز ۱۴ ربیع‌الاول سال ۶۶ هجری قمری به خونخواهی از امام حسین (ع) قیام کرد. در این قیام ابراهیم بن مالک اشتر فرمانده سپاه مختار بود. مختار دو شعار «یا لثارات الحسین» (شعار قیام توابین) و «یا منصور امت» (شعار مسلمانان در جنگ بدر) را برای قیام خود انتخاب کرد مختار در این قیام شمر بن ذی‌الجوشن، خولی بن یزید، عمر بن سعد، حرمله و عبیدالله بن زیاد و تعدادی دیگر از دست‌اندرکاران سپاه یزید در واقعه کربلا را به قتل رساند.

• حکومت مختار ثقفی

مختار به مدت ۱۸ ماه حکومت کرد و در این مدت با سه گروه مروانیان در شام، آل زبیر در حجاز و اشراف کوفه وارد مبارزه شد.

• تاریخ شهادت مختار ثقفی

در سال ۶۷ مصعب بن زبیر به کوفه حمله کرد و بعد از غلبه بر مختار او را در تاریخ ۱۴ رمضان سال ۶۷ هجری قمریدر سن ۶۷ سالگی به شهادت رساند. مصعب بعد از کشتن مختار ۶۰۰۰ نفر از طرفداران او را هم که تسلیم شده بودند گردن زد. مصعب حتی گردن همسر مختار را هم زد.

• قبر مختار ثقفی

مزار مختار در شهر کوفه در صحن مسلم بن عقیل و متصل به مسجد کوفه قرار دارد.