گورستان شهر سوخته تا به حال رازهای زیادی را از یک تمدن شهری در آغاز دوران تاریخی افشا کرده است.
سه گور پرطرفدار
- دکتر روح الله شیرازی ـ باستان شناس و مدیر پایگاه شهر سوخته ـ می گوید:از بین ۱۰ قبر شناسایی شده در گورستان شهر سوخته، چهار نوع خیلی شاخص و پرکاربرد بوده که قبور چاله ای ساده، گودال های دو قسمتی و سردابه ای از آن جمله اند.
- او درباره ی هر یک از این گورهای پرکاربرد آن دوره توضیح می دهد:«سه هزار سال قبل از میلاد مسیح چاله ای در داخل زمین به شکل مستطیل، بیضی یا مربع حفر می کردند و جسد را به حالت خمیده در آن قرار می دادند که معمولا همراه اش هدایای دیگری مثل ظروف سفالی، زینت آلات و سرمه دان، مهره های زینتی، مهرهای استوانه ایی و مسطح، حصیر، سبد، پارچه، جانور قربانی، هاون های بَزَکساب، آیینه مفرغی، شانه های چوبی و ابزار کار مدفون می شد، چون باور بر جریان حیات بود. فکر می کردند شخص در زندگی دیگر به این اشیاء نیاز پیدا می کند. این قبرها با خاک پُر می شد، برای همین جسد با خاک در تماس بود و مراحل فساد به سرعت انجام می شد. از این گورها یک بار و گاهی دو بار استفاده می شد. در برخی موارد بیش از یک اسکلت در آن ها جای داده شده است.
- چاله ها یا گودال های دوقسمتی که بیشترین گورهای پیدا شده در شهرسوخته از این مدل بوده اند، تا حدی شبیه همان گودال ها ساده اند، با این تفاوت که شکل خارجی آن ها نزدیک به دایره بوده و یک دیوار متشکل از یک تا هشت خشت آن ها را به دو گودال جداگانه تقسیم می کرد. این گورها کمی بزرگتر از قبلی هستند و جهت دفن جسد یا رو به شمال و یا جنوب بوده است. در یک محوطه باستانی در کویته پاکستانی قبوری پیدا شده که دقیقا شبیه این گورهای شهر سوخته است که یقینا بی تاثیر از روابط تجاری دو منطقه نبوده.
گور یک بانوی ثروتمند در شهرسوخته
- و اما قبرهای سردابه ای قابل توجه ترین ها هستند. این گورها از دو قسمت متمایز چاله ی ورودی و محل دفن ترکیب شده اند. ابتدا گودالی به عمق تقریبی ۱۲۰ سانتیمتر کنده و سپس در یکی از جبهه های آن دخمه ای به شکل یک اتاق زیر زمینی بیضی شکل به عمق تقریبی ۱۸۰ سانتیمتر حفاری می شده است. شخص مدفون همراه نذور و اشیای مختلف داخل سردابه گذاشته می شد و سپس در ورودی با چند ردیف خشت بسته می شد. به علت نبودن فشار خاک، اسکلت ها و اشیاء، این قبرها سالم تر از گروه های دیگر باقی مانده اند. کاوش ها نشان می دهد در صورت استفاده ی دوباره از این گورها بقایای اسکلت اول جمع آوری شده و جای کافی برای تدفین بعدی آماده می شد. بررسی ها روی اشیای این قبرها نشان می دهد صاحبان آن ها افراد متمایز جامعه شهر سوخته بودند که رتبه بالای اقتصادی و اجتماعی داشتند و از نظر ثروت شخصی با قبور دیگر متفاوت بودند. تعداد اشیای این قبور بین ۲۰ تا ۱۲۰ در نوسان است.
- اما مدل دیگری در این قبرستان وجود دارد که به آن شبه سردابه ای می گویند، شبیه همان گورهای سردابه ای با این تفاوت که درگاهیِ میان چاله قبر و اتاقک تدفین باز بوده و خاک به داخل سردابه نفوذ می کرده، بنابراین فسادِ جسد، بیشتر از نمونه قبلی بوده است. »
- نمونه ای از این گورهای سردابه ای را می توان در موزه منطقه ای شهر زاهدان دید.
- «به جز قبرهای خشتی مستطیل، مربع، دو دیواره ای ها، دایره ای و گودال های دایره ای با در بسته، قبرهای دیگری به نام کاسه ای پیدا شده اند که مختص نوزادان بود. پنج هزار سال پیش جسد نوزاد در گودال ساده ای قرار داده می شد سپس با یک کاسه بزرگ سفالی پوشیده می شد و بعد هم خاک روی کل مجموعه ریخته می شد. »
این اسکلت ها عاشق نیستند!
- در موزه شهر سوخته هم تعدادی از این گورها نمایش داده شده که در بین آن ها گوری با دو اسکلت روبه هم توجه زیادی را جلب می کند و تداعی کننده ی قبر قدیمی ترین عشاق ایرانی است، همان اسکلت های سه هزار ساله ای که در کاوش های تپه حسنلو، درحالی که یکدیگر را به آغوش کشیده اند، پیدا شد و تصویر آن با عنوان قدیمی ترین عشاق ایرانی در موزه باستان شناسی و مردم شناسی دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا نمایش داده شده است.
- اما روح الله شیرازی شباهت این گور را به قبر عشاق ایرانی رد می کند و می گوید:مطالعات آنتروپولوژیکی و یا انسان شناسی براحتی جنسیت این اسکلت های باستانی و حتی سن و علت مرگ آن ها را مشخص می کند. قبری که این دو اسکلت در آن قرار داده شده به لحاظ ساختار از نوع دایره ای خشتی است که تا حالا فقط یک مورد از آن در شهر سوخته بدست آمده، برای همین در موزه بازسازی شده تا فرم آن نشان داده شود.
- او ادامه می دهد:این دو اسکلت اما در یک گور دسته جمعی بودند که فقط برای نمایش در این قبر قرار داده شده اند. این اسکلت ها که اتفاقا مطالعات آنتروپولوژی، جنسیت هر دو را زن تعیین کرده متعلق به گور ۱۰۰۳ است که ۱۳ تدفین در دوره های زمانی مختلف در آن انجام شده و ۱۳ جمجمه از آن بدست آمده که جمجمه جراحی شده متعلق به دختربچه ۱۳ ساله هم در همین گور بوده است.
- شیرازی بر این باور است که تدفین ها درباره ی آداب و رسوم، غذا و سبک زندگی مردم باستان، اطلاعات خوبی می دهند و اضافه می کند:مانند آنچه از گورستان شهر سوخته بدست آمده که نشان می دهد بیش از ۵ هزار سال پیش در شرق فلات ایران، جامعه چند قومیتی، چند فرهنگی با باورهایی متنوع به شکلی مسالمت آمیز و کاملا متمدن در کنار هم زندگی می کردند.
