برنامه‌ ریزی معکوس چیست و چگونه به کمک آن می‌توان به هدف رسی

به طور معمول، یک روش استاندارد برای انجام کارها یا گرفتن یک پروژه و اتمام آن پیش از ددلاین مد نظر برنامه ریزی معکوس نام دارد. در این مقاله، به تشریح برنامه‌ ریزی معکوس، کارکرد آن جهت دستیابی به اهداف و همچنین بررسی نقاط قوت آن در مقایسه با سایر روش‌های برنامه‌ریزی می‌پردازیم.

• برنامه‌ ریزی معکوس چیست؟

در سال‌های اخیر یک روش شناخته‌شده تحت عنوان برنامه‌ریزی رو به عقب و یا معکوس مورد توجه قرار گرفته است. در واقع، روش برنامه‌ریزی معکوس همان‌طور که از نامش هویداست، از مراحل آخر مانند هدف نهایی شروع شده و سپس مراحل انجام کار به صورت معکوس پیموده می‌شود تا تمام مراحل برنامه طی شده و هدف مورد نظر محقق شود.

برای مثال، چنانچه قصد نوشتن یک مقاله را داشته باشیم، با استفاده از روش برنامه‌ ریزی معکوس به جای تمرکز بر مرحله ابتدایی و آغازین، به تاریخ تحویل مقاله توجه کرده و آخرین اقدامی که برای انجام کار نیاز است را شناسایی می‌کنیم. در همین راستا، نیاز است تا به سوالاتی مانند این موارد پاسخ دهیم:

• از چقدر پیش از ددلاین باید شروع به کار کرد؟
• چه زمانی اولین پیش‌نویس باید آماده باشد؟
• چه زمانی مرحله تحقیق باید کامل شود؟

در واقع، استفاده از روش برنامه‌ریزی معکوس تصویری واضح از میزان کار لازم برای انجام در هر یک از مراحل و همچنین نحوه انجام آن‌ها را ارائه می‌دهد که بدین ترتیب می‌توان برخی کارهای غیرضروری را برای رسیدن به هدف نهایی را شناسایی کرده و از انجام آن‌ها خودداری کرد.

• کارکرد برنامه‌ ریزی معکوس در راستای دستیابی به اهداف

نتایج مطالعات حاکی از آن هستند که به طور کلی برنامه‌ریزی می‌تواند منجر به افزایش کنترل بر روی کار‌های مورد نظر جهت دستیابی به اهداف شده و در این راستا بهره‌وری را افزایش دهد. اما نکته اصلی در این مورد چگونگی برنامه‌ریزی است که از اهمیت بالایی برخوردار است. محققان دانشگاه Iowa و Peking، تحقیقاتی به منظور سنجش تاثیر برنامه‌ریزی برای دستیابی به اهداف روی ۳۰۰ دانشجوی این دو دانشگاه انجام دادند که هر یک از دانشجویان نیز اهدافی همچون آمادگی برای امتحانات پایان‌ترم و یا آمادگی برای یک مصاحبه شغلی داشتند.

تحقیقات روی سنجش میزان اثربخشی دو روش برنامه‌ریزی پیشرو و برنامه‌ریزی معکوس انجام شد. در نهایت، نتایج تحقیقات حاکی از آن بود که هنگامی که دانش آموزان روش برنامه‌ریزی معکوس را به کار می‌گیرند، انگیزه و امید بیشتری برای رسیدن به هدف داشته و فشار و استرس کمتری را متحمل می‌شوند. همچنین میزان موفقیت دانشجویانی که از این روش استفاده کرده بودند در مقایسه با سایر دانشجویان بسیار قابل‌توجه بود. در واقع، برنامه‌ریزی معکوس نه تنها باعث افزایش انگیزه دانشجویان شده بلکه نتایج مورد انتظار را با بهبود نمراتشان تغییر داده بود.

با این حال، به نظر نمی‌رسد که صرفاً برنامه‌ریزی در میزان موفقیت دانشجویان موثر بوده باشد چرا که هر دو روش برنامه‌ریزی تا حدودی مشابه اند؛ بنابراین می‌توان گفت که نکته حائز اهمیت، روند انجام کارها در برنامه‌ریزی معکوس است که موجب افزایش انگیزه و امید به دستیابی به اهداف مورد نظر دانشجویان می‌شود. به طور کلی، تمرکز بر هدف نهایی در روش برنامه‌ریزی معکوس موجب می‌شود تا شرایطی را تصور کنیم که در صورت دستیابی به هدف مورد نظر اتفاق می‌افتد. در این حالت است که می‌توانیم مراحل لازم جهت رسیدن به هدف را شناسایی کرده و آن‌ها را انجام دهیم. یکی از دیگر از مزیت‌های این نوع از برنامه ریزی نسبت به برنامه‌ریزی پیشرو این است که به تمرکز روی نتایج مثبت کمک می‌کند. در واقع، زمانی که به صورت معکوس برنامه‌ریزی می‌کنیم، می‌توانیم در مورد تمامی موانع احتمالی در مسیر رسیدن به هدف فکر کرده و راهی برای مواجهه با آن‌ها بیابیم.

• برنامه‌ ریزی معکوس چگونه انجام می‌شود؟

همان‌طور که اشاره شد، با به‌کارگیری روش برنامه‌ریزی معکوس می‌توان به اهداف مورد نظر خود رسیده و همچنین نتایج مورد انتظار را بهبود بخشید. در همین راستا، در این قسمت به بررسی نحوه برنامه‌ریزی به روش معکوس می‌پردازیم. فرآیند تنظیم برنامه‌ای به روش برنامه‌ر یزی معکوس در مقایسه با روش‌های رایج برنامه‌ریزی اندکی متفاوت است چرا که باید از دیدگاه کاملاً متفاوت، هدف گذاری یا پروژه خود را مورد بررسی قرار دهید، موانع موجود را شناسایی کنید و مراحل مورد نیاز برای رسیدن به آن را مشخص کنید.

در همین راستا، در ادامه قصد داریم تا مراحلی را تشریح کنیم که به منظور تنظیم برنامه‌ای به روش معکوس مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۱. با هدف نهایی شروع کنید

پیش از انجام برنامه‌ریزی، هدف نهایی خود را مورد بررسی قرار دهید. آیا هدفتان قبولی در یک امتحان سخت و حساس است؟ یا اینکه قصد دارید تا در یک مصاحبه شغلی پیروز شوید؟ در واقع، چنانچه هدف نهایی خود را به صورت واضح و شفاف مشخص کنید، می‌توانید به روش معکوس عمل کرده و آخرین مرحله را پیش از دستیابی به هدف خود را تشخیص دهید. برای مثال، آخرین مرحله پیش از یک امتحان حساس می‌تواند مرور کردن یادداشت‌ها باشد یا آخرین مرحله پیش از شرکت در یک مصاحبه شغلی موفق چک کردن لباس‌هایی است که می‌خواهید در روز مصاحبه بپوشید.

۲. تعیین مراحل انجام کار به صورت واضح و روشن

تحقیقات نشان داده است که پیش‌بینی مراحل مورد نیاز برای رسیدن به هدف می‌تواند موجب افزایش اعتماد به‌ نفس و کاهش اضطراب شده و از همین روی افراد قادر بر انجام یکسری اقدامات موثر در راستای دستیابی به هدف مورد نظر خود می‌شوند. بنابراین در این مرحله باید اطمینان حاصل کنید که مراحل، نقاط عطف و موانع موجود برای رسیدن به هدف خود را مشخص کنید. سعی کنید تا حد ممکن هر یک از مراحل را واقع‌بینانه و عملی مشخص کنید چرا که در این صورت قادر خواهید بود تا کارهای مورد نیاز برای انجام در هر یک از مراحل آشنا شوید. واقع بینی همچنین کمک می‌کند تا بتوانید بر اساس زمان‌بندی درست و با اعمال خلاقیت‌های لازم برای هر یک از کارهای مورد نیاز، مراحل را پشت سر بگذارید.

۳. تمرکز بر روند انجام کارها

همواره به خاطر داشته باشید که برنامه تنظیم‌شده به تنهایی تاثیر چندانی در دستیابی به نتایج بزرگ ندارد چرا که پس از اتمام روش برنامه‌ریزی معکوس نیز نمی‌توان تمایز چندانی مابین روش معکوس و روش پیشرو قائل شد. به بیان دیگر، در این روش، نحوه تفکر در رابطه با هدف و انجام کارها به صورت معکوس است که از هدف نهایی به منظور شناسایی مراحل مورد نیاز جهت دستیابی به آن به کار گرفته می‌شود که همین موضوع نیز نقطه قوت روش برنامه‌ ریزی معکوس بوده و آن را از سایر متدهای برنامه‌ریزی متمایز می‌کند.

۴. نتیجه مثبت به دست‌آمده را تصور کنید

همان‌طور که اشاره شد، یکی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی معکوس در راستای دستیابی به برخی اهداف پیچیده، کمک به افراد برای تمرکز بر نتیجه نهایی به جای موانع و مشکلات است. در واقع، فکر کردن به نتایج مثبتی مانند قبولی در امتحان یا یک مصاحبه شغلی موجب می‌شود تا احساسی مانند رسیدن به هدف داشته باشید و کمتر به مسائلی همچون موانع یا کارهای لازم برای دستیابی به هدف فکر کنید. البته به خاطر داشته باشید نیاز است تا در مورد مشكلات يا موانعی كه ممكن است در راه رسیدن به هدف وجود داشته باشند، واقع‌بین باشید، اما به هر حال تجسم یک نتيجه مثبت می‌تواند شما را در چارچوبی قرار دهد که مثبت فکر کرده و انگیزه مضاعفی برای رسیدن به اهداف خود داشته باشید.

سخن پایانی

در این مقاله، به تشریح مفهوم برنامه‌ ریزی معکوس پرداخته و برخی مزایای آن نسبت به سایر روش‌های برنامه‌ریزی را مورد بررسی قرار دادیم. همچنین مراحل برنامه‌ریزی به روش معکوس را عنوان کرده و دیدیم که این روش چگونه موجب افزایش انگیزه و اعتمادبه‌نفس افراد شده و از تاثیر موانع و مشکلات موجود می‌کاهد. آیا تاکنون روش برنامه‌ریزی معکوس را برای رسیدن به اهداف خود به کار گرفته‌اید؟ آیا برنامه ریزی معکوس را یک روش برنامه ریزی صحیح و عملی می‌دانید؟