القاب حضرت زهرا چیست؟

حضرت فاطمه (س) چه نام‌ها و القابی داشته اند؟ در این مقاله به ذکر و شرح برخی از اسامی زیبای حضرت فاطمه(س) می‌پردازیم که ائمه اطهار در روایات متعدد از آن‌ها سخن گفته و وجه تسویه حضرت زهرا بدین نام‌ها را شرح داده اند. در ادامه با اسامی و القاب حضرت زهرا (س) آشنا می‌شوید.

• نامگذاری حضرت

بنا بر گفته‌های علمی محققین، اسم تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم بسیاری بر شخصیت و منش افراد دارد و هر اسمی متناسب با معنایی که دارد برای صاحب اسم بار روانی به همراه دارد. اسلام نیز در این رابطه توصیه‌های فراوانی دارد و بر این باور است که برای اسم گذاری فرزندان باید به دنبال نام‌هایی بود که سازنده و مایه رشد باشند. با این رویکرد می‌توان نام‌هایی برگزید که در آینده به مسیر زندگی فرزندانمان جهت بدهند و می‌توان تا حدی در آینده فرزندان نقش داشت.
رسول خدا به تناسب ابعاد متعدد شخصیتی فاطمه (س) او را به اسامی و القاب متعددی می‌نامید و هر کدام از این اسم‌ها در موقعیت‌های مختلف و به مناسبت‌های مختلف مورد استفاده اطرافیان بوده اند.

• اسامی و القاب حضرت زهرا (س)

امام صادق - علیه السلام - فرمود:

"ان لفاطمة تسعة اسماء عند الله عزو جل
فاطمه، و الصدیقه، و المبارکه، و الزکیه، و الراضیه،
والمرضیه، و المحدثه، و الزهراء و الطاهره"

برای فاطمه (س) در نزد خدا ۹ اسم است و در شرح و توضیح این اسماء فرموده اند او:

• فاطمه است، زیرا که از شر و از دوزخ بریده است.
• طاهره است یعنی پاک و پاکیزه از نقایص و صفات ناپسند.
• زکیه است یعنی رشد یافته و رشد یابنده در جنبه کمالات و خیرات.
• مبارکه است یعنی صاحب خیر و برکت در علم و فضل و کمالات و نسل.
• صدیقه است یعنی بسیار راستگو و درست.
• راضیه است یعنی خشنود به رضای حق و تسلیم در راه او.
• رضیه است یعنی مورد پسند خدا و اولیای او.
• محدثه است یعنی زنی که فرشته الهی با او سخن می‌گوید.
• مطهره است یعنی از هر آلودگی و پلیدی دور است.

اینها تنها اسم‌هایی نیستند که در روایات برای حضرت فاطمه (س) ذکر شده اند. در این فرصت به ذکر چند نام دیگر که در روایات برای حضرت برشمرده اند می‌پردازیم:

• زهراء یعنی کسی که از او نور و درخشندگی متجلی می‌شود، فروغ تابان معرفت، نمونه روشن خداپرستی است و نُوُرها اشتقّ مِن نور عظمة اله.
• معصومه یعنی محصوره از گناه.
• منصوره یعنی کسی که یاری می‌شود.
• حصان یعنی کسی که عفیف است و پاکدامن.
• حره یعنی کسی که آزاد از وابستگی به خاک و رمل و شوائب آن است.
• عذرا یعنی بکر و باکره.
• هانیه یعنی مهربان در حق شوهر.
• شفیعه یعنی دارنده مقام شفاعت.

• فاطمه و زهرا

در میان تمام نام‌ها و القاب حضرت زهرا (س)، نام‌های فاطمه و زهرا بیشتر به گوش خورده اند و در میان شیعیان از محبوبیت بیشتری برخوردارند. به شکلی که طبق آمار‌های رسمی سازمان ثبت احوال کشور، در سال‌های گذشته اسم‌های فاطمه و زهرا در صدر لیست محبوب‌ترین نام‌های دخترانه در ایران بوده اند. در کتب اسلامی احادیث زیادی درباره معانی و وجه تسمیه این دو اسم ذکر کرده اند که به گوشه‌ای از آن‌ها می‌پردازیم:

• درباره نام فاطمه (س)

در کتاب شریف بحار الانوار اثر ماندگار علامه مجلسی وجه تسمیه حضرت به نام فاطمه را چنین بیان کرده اند:

• لان‌ها فطمت عن الطمت: بدان خاطر که از آزار حیض بازداشته شده.
• لان‌ها فطمت عن الشر: زیرا که او از شر بریده و جداست.
• لان‌ها فطمت عن الخلق: زیرا که او از مردم بریده شده.
• لان‌ها فطمت محبی‌ها عن النار: زیرا که دوستدارانش از آتش دوزخ دور و برکنارند.
• لان‌ها فطمت و شیعت‌ها عن النار: زیرا که او و شیعیانش از آتش دور و برکنارند.
• لان الخلق فطموا عن کنه معرفتها: زیرا که مردم از کنه معرفتش بازداشته شده اند.
• لان‌ها فطمت عن ماسوی الله: زیرا که او از غیر خدا بریده است.

• امام صادق (ع) نیز می‌فرمایند:

لقد فطم‌ها بالعلم و عن الطمث فی المیثاق
- فسما‌ها فاطمة - ثم قال انی فطمتک بالعلم و فطمتک بالطمث.

خداوند او را با علم و دانش درآمیخت و از وسوسه در پیمان بازداشت، او را فاطمه (س) نامید
و فرمود: تو را از کسب دانش اکتسابی بازداشتم و از پلیدی‌ها دور نمودم.

• درباره نام زهرا (س)

زهراء، مونث واژه أزهر است، که در لغت، درخشنده، روشن، معنی می‌دهد. جابر از امام حسین (ع) سؤال کرد: چرا فاطمه را «زهراء» نامیده‌اند؟ او فرمود: خداوند فاطمه را از نور عظمت خود آفرید. وقتی فاطمه درخشید، زمین و آسمان را نورانی کرد. چشم‌های ملائکه غرق نور شد و خداوند را سجده کردند و از روی تعجب گفتند: خداوندا! این چه نوری است؟ وحی شد که این یکی از نور‌های من است، در آسمان جایش دادم و او را از طریق پیامبر متولد گردانیدم و او را بر همهٔ پیامبران برتری دادم و از آن نور، ائمهٔ هدی به وجود آمدند، تا دستورات مرا اجرا نمایند و مردم را هدایت کنند، آن‌ها بعد از قطع شدن وحی، جانشینان من در زمین هستند.

• کنیه‌های حضرت فاطمه (س)

در قسمت بالا با القاب حضرت زهرا (س) آشنا شدید. اما ایشان دارای کنیه نیز هستند. کُنیه در فرهنگ عربی به آن دسته از نام‌هایی گفته می‌شود که با پیشوند «اب» یا «ابن» (در مردان) و «امّ» (در زنان) همراه باشد. در این‌گونه نام‌گذاری معمولاً نام پسر بزرگتر با پیشوند اب یا ام همراه می‌شود و به معنای پدر فلان شخص یا مادر فلان شخص است. علت اصلی استفاده از کنیه به جای اسم، ادای احترام است.

برای حضرت فاطمه (س) نیز کنیه‌های بسیاری هست که با در نظر گرفتن مسائل مختلف موارد استفاده مختلفی داشته اند:

• برخی از آن‌ها در رابطه با انتساب او به فرزندان اوست مثل ام الحسن، ام الحسین، ام المحسن، ام الائمه، ام السبطین، ام الازهار.
• برخی دیگر دارای رنگ جامعه و اجتماعند مثل ام المومنین، ام الایتام، ام النساء، ام الامه.
• بعضی در رابطه بافضائل اوست مثل ام العلوم، ام الخیره، ام الفضائل؛ و بعضی هم در انتساب او به پدرش مثل ام ابی‌ها (مادر پدرش).
  

• جایگاه حضرت فاطمه (س) در میان شیعیان

حضرت فاطمه (س) یکی از شخصیت‌های محبوب نزد شیعیان و حتی مسلمانان اهل سنت است. شیعیان برای او شخصیت بسیار بلند مرتبه‌ای در نظر دارند و معتقدند ایشان فرشته وحی جبرئیل را مشاهده میکرده است و حتی بعد از رسول اکرم هم دریافت‌هایی وحی گونه ای از جانب جبرئیل داشته است که اگر چه با وحی قرآن کاملا فرق داشته، ولی این مکالمات در مصحف فاطمه ثبت شده و نزد امامان شیعه نگهداری میشده است. حضرت فاطمه (س) متناسب با صفاتی اخلاقی و شخصیتی که داشته اند اسامی و القاب مختلفی از خداوند، رسول اکرم و ائمه اطهار دریافت کرده اند که همگی نشان از جایگاه بلند ایشان در میان باور‌های شیعه دارند. به عنوان مثال لقب "محدثه" یکی از القاب ایشان است که اشاره به دریافت‌های وحیانی وی از جبرئیل دارد.

محمد میرلوحی