جاهای دیدنی افغانستان؛ سفر به سرزمینی پرماجرا در همسایگی ایر

جایگاه افغانستان در جاده ابریشم، نشانه‌ای از حضور تمدن شهری و قدمت قابل‌توجه سکونت انسان در این منطقه دارد. از لابه‌لای صفحات تاریخ می‌توان فهمید که افغانستان از گذشته تا به امروز، ازلحاظ سیاسی و نظامی، مهم و ملتهب بوده است. اما فارغ از تلخی‌های جنگ و سیاست، این کشور زیبایی‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی جذابی را در خاک خود جا داده است. در این مطلب با ما هم‌سفر شوید تا سری به جاهای دیدنی افغانستان بزنیم و این کشور را از دریچه‌ای دیگر ببینیم.

• دانستنی‌های پیش از سفر به جاهای دیدنی افغانستان

پیش از سفر به جاهای دیدنی افغانستان و گشت‌وگذار در کوچه و خیابان کابل، بهتر است با موقعیت جغرافیایی آن در نقشه آشنا شویم. کشور افغانستان یکی از کشورهای پهناور جهان با جمعیتی بالغ بر ۳۶ میلیون نفر، در کنار مرزهای شرقی ایران جا خوش کرده است. این کشور در آسیای جنوبی واقع شده و از شمال با تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان، و از غرب نیز با ایران هم مرز است. پاکستان بیشترین مرز را با افغانستان دارد. درواقع، تمامی ناحیۀ شرقی و جنوبی افغانستان در همسایگی پاکستان است. کمترین مرز مشترک این کشور نیز با کشور چین است که قسمتی از مرز شمال‌شرقی افغانستان را به خود اختصاص داده است.

پایتخت سیاسی افغانستان شهر کابل است. بسیاری از مناطق تاریخی و کهن افغانستان در این شهر قرار دارد. این کلان‌شهر به‌‌دلیل مهاجرت مردم از دیگر شهرهای افغانستان، رشد جمعیتی بالایی دارد.

• باغ بابُر افغانستان، مشهورترین جاذبۀ گردشگری این کشور

باغ بابر ـ از جاهای دیدنی افغانستان

«باغ بابُر» یکی از اصلی‌ترین جاهای دیدنی افغانستان است که با پشت‌سر گذاشتن تاریخ پرتلاطم این کشور، امروزه برای ماجراجویی تاریخی و همچنین تفریح و گشت‌وگذار، انتخاب اول در کابل محسوب می‌شود. این باغ وسعتی نزدیک به ۱۱ هکتار دارد و در دامنه‌های کوه «شیر دروازه» جا خوش کرده است. طراحی پلکانی این باغ در امتداد شیب دامنۀ کوه فوق‌العاده‌ زیباست و نمایی دیدنی از کابل را پیش‌ِروی شما قرار می‌دهد. این باغ از جاهایی است که می‌شود چهرۀ شرقی و زیبای افغانستان را فارغ از سیاهی‌های تاریخ پُرجنگ آن دید.

باغ بابر به‌دستور «سلطان گورکانی ظهیرالدوله محمد بابر»، از نوادگان «تیمور لنگ»، بنا شده است. این پادشاه مؤسس سلسلۀ گورکانیان در هند بود. شیفتگی او به این باغ سبب شد وصیت کند که او را در این مکان دفن کنند. جسد وی سال‌ها پس از مرگش به باغ بابر منتقل شد و بنایی به‌عنوان آرامگاه ابدی وی در باغ ساخته شد. شباهت ساخت باغ بابر به باغ‌های ایرانی و هندی انکارناشدنی است. در طراحی این باغ، ردپایی از باغ فین کاشان، باغ‌های تاریخی کرمان و همچنین باغ‌های بهشتی شیرازرا می‌شود احساس کرد.

ساخت باغ بابُر با گذشت زمان تکمیل شده است، اما حدس و گمان‌ها نشان از آن دارد که احتمالا شروع احداث در سال ۱۵۲۸ میلادی بوده است. سبک معماری اسلامی در بناهای باغ مشهود است و زیبایی و جلال این بناها در جاهای دیدنی افغانستان منحصربه‌فرد است. همان‌طور که گفتیم، این باغ در دامنۀ کوه شیر دروازه واقع شده است و برای رفتن به آن باید وارد آزادراه باغ و درنهایت خیابان باغ شوید.

• بناهای هنرمندانه و تاریخی در باغ بابُر

کاروانسرای باغ بابُر ـ از جاهای دیدنی افغانستان

در درون باغ بابُر بسیاری از جاذبه‌های تاریخی افغانستان جا خوش کرده‌اند. اولین بنای تاریخی‌ای که به‌محض ورود به باغ با آن روبه‌رو می‌شویم، بنای کهن کاروانسرا است. امروزه از حجره‌های این ساختمان برای مراکز اداری شهر و فروش و نمایش صنایع‌دستی افغانستان استفاده می‌شود.

مقبره پادشاه بابر ‌ـ از جاهای دیدنی افغانستان

از دیگر بناهای قابل تحسین این باغ، مقبره بدون سقف پادشاه بابر است. این بنا با سنگ‌های سفید مزیّن به تراش‌های هنرمندانه‌ای بنا شده است. پنجره‌های مشبک این مقبره جلوه‌‌ای از هنر معماری این منطقه محسوب می‌شود. این مقبرۀ سفیدرنگ به‌علت شیفتگی پادشاه بابر به این باغ، بعد از گذشت سال‌ها از مرگ وی و انتقال جسدش از هند به افغانستان ساخته شده است و اکنون یکی از سازه‌های مهم و زیبای کابل است.

مسجد شاه ـ از جاهای دیدنی افغانستان

یکی دیگر از بناهای چشم‌نواز باغ بابُر کابل، مسجد شاه جهان است که با هنر بی‌بدیل سنگ‌تراشی آراسته شده است. این اثر به‌دستور «شاه جهان» در بابُر بنا شده است. هنرمندان سنگ‌تراش افغانستانی ظاهری خاص به این بنا بخشیده‌اند.

کاخ ملکه از دیگر سازه‌های باغ بابُر است که در زمان خود حرم‌سرا بوده است. این بنا امروزه در قسمت جنوبی باغ، به شکل رستوران معروف و توریستی شهر درآمده است. گفتنی است، در زمان مرمت و تعمیر، یک استخر بزرگ برای رفاه حال گردشگران به فضای بیرونی این کاخ اضافه شده است.

• منار جام، نمادی از تاریخ معماری کهن افغانستان

منار جام ـ از جاهای دیدنی افغانستان

یکی از شگفت‌انگیزترین جاهای دیدنی افغانستان منار جام است که در جغرافیای کوهستانی این کشور بنا شده است. برج جام با ۶۵ متر ارتفاع، در روستای جام، در ولایت غور افغانستان جا خوش کرده است. این سازه یکی از باارزش‌ترین بناهای خشتی جهان محسوب می‌شود و در سازمان «یونسکو» ثبت جهانی شده است. در حاشیۀ مشترک دو رود «جام» و «هریرود»، این منارۀ عظیم در بطن نمایی کوهستانی دیده می‌شود. چنین سازه‌ای نشان از بناهایی در اطراف خود دارد که در طول تاریخ از بین رفته‌اند.

از کاربردهای منار جام در زمان خود، می‌توان به امکان دیده‌بانی یا نشانی جغرافیایی برای راه‌یابی کاروان‌ها اشاره کرد. آثار یافت‌شدۀ باقی‌مانده از کاخ و سازه‌های نظامی و همچنین کشف کوزه‌های سفالین در اطراف منار جام، احتمال کاربرد دیده‌بانی این بنا را تقویت می‌کند. منار قطب در دهلی هندوستان، با ۷۳ متر ارتفاع، بلندترین برج خشتی جهان است که ازنظر تاریخی بعد از منار جام بنا شده است. قطبْ شباهت انکارناپذیری به جام دارد. به همین دلیل، محققان معتقدند که معماری آن الهام‌گرفته از بنای منار جام بوده است.

• ویژگی‌های منار جام

قدمت منار جام به قرن ۱۲ میلادی بازمی‌گردد. این بنا به‌دستور «سلطان غیاث‌الدین غوری» ساخته شده است. آن‌طور که از نوشته‌های بنا دریافت می‌شود، معمار این سازۀ خشتیِ عظیم‌الجثه شخصی به نام «علی» بوده است. کل سازه ماهیتی استوانه‌ای و مخروطی دارد که سطح آن یک هشت‌ضلعی به قطر ۹ متر است و با افزایش ارتفاع، قطر برج کمتر می‌شود. از زیبایی‌های ظاهری منار جام می‌توان به کاشی‌کاری‌ها و کتیبه‌ها روی دیواره‌های بیرونی آن اشاره کرد.

درواقع، هنر به‌کاربرده‌شده در نمای بیرونی این برج، ترکیبی از کتیبه‌های عربی و آیات قرآن، کاشی‌کاری‌ها و تزئینات هندسی دیگر است. زیبایی داخل این بنا کم از ظاهر خارجی آن ندارد؛ پلکانی مارپیچ تمامِ قدوقامت این برج را دربرگرفته و طول آن از ابتدا تا انتهای برج که به محل دیده‌بانی ختم می‌شود، ادامه می‌یابد.

بی‌تردید، منار جام یکی از شاهکارهای معماری هنرمندانه و سنتی افغانستان است. اما این اثر هنرمندانه این روزها حال خوشی ندارد و رو‌به‌تخریب است. درواقع، موقعیت مکانی این برج آجری کهن به‌دلیل هم‌جواری با جریان آب رودخانه و افزایش سطح آب در فصول بارندگی، از دلایل عمدۀ فرسایش آن است.

• موزه کابل، مجموعه‌ای باستانی در جاهای دیدنی افغانستان

موزه ملی افغانستان

موزه یا به زبان فارسی دری، «موزیم ملی افغانستان»، در منطقه دارالامان این کشور، در محدودۀ جنوب‌غربی پایتخت، با فاصله ۱۵ کیلومتری از آن جا خوش کرده است. در روند تکمیل آثار این موزه و حفظ فرهنگ تاریخی افغانستان، دشواری‌ها و ماجراهای بسیاری رخ داده است. این موزه یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی افغانستان محسوب می‌شود و زمانی گنجینه‌ای عظیم از آثار باستانی و هزاران سکه‌های تاریخی بوده است. باوجود این، متأسفانه طی سال‌هایی که این سرزمین با جنگ‌های بزرگ و مشکلات داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کرده است، به موزه ملی خسارت‌های زیادی وارد شده است.

غارت آثار این موزه و خروج آن از مرزهای کشور، و نیز ازبین رفتن تعداد بسیاری از مجسمه‌های گران‌بها به‌دست طالبان، نمونه‌ای از حادثه‌های تلخی است که موزه ملی افغانستان تا به امروز با آنها دست‌به‌گریبان بوده است. اما درنهایت با تغییر موضع‌های سیاسی و نظامی، تصمیم‌های بزرگی برای بازگرداندن اموال غارت‌شده به موزه ملی افغانستان گرفته شد. بسیاری از آثار غارت‌شده از مرز پاکستان به خاک‌های اروپا رسیده بود.

باوجود تلاش‌های بسیار، این موزه مثل روزهای قبل جنگ کامل نشده است، اما تصویر تاریخ غنی خاک این کشور را به‌خوبی نشان می‌دهد و برای توریست‌ها، ماجراجویی قابل‌توجهی است. در این موزه از ادوار مهم تاریخی، آثار باستانی باارزشی جا خوش کرده است.

این موزه را در لیست جاهای دیدنی افغانستان بگنجانید. برای رسیدن به آن، از شهر کابل، نزدیک به ۱۵ کیلومتر در جادۀ منتهی به منطقه دارالامان پیش بروید.

• مسجد جامع هرات، از جاهای دیدنی افغانستان

مسجد جامع هرات ـ از جاهای دیدنی افغانستان

یکی دیگر از جاهای دیدنی افغانستان را باید در شهر هرات جُست. مسجد جامع هرات افغانستان یکی از بناهای تاریخی و باشکوه در معماری اسلامی است. این بنا قدیمی‌ترین مسجد شهر است که زیبایی فوق‌العادۀ آن با بازسازی‌های بسیار حفظ شده است. بنای اولیه این مسجد در «دوره غوریان» و حکومت «سلطان غیاث‌الدین غوری» ناتمام ماند، اما با روی‌ِکار آمدن «تیموریان»، همت برای ساخت این مسجد رونق گرفت. هرات در زمان تیموریان پایتخت کشور بود. به‌دلیل اهمیت این شهر در آن دوران، برای ساخت مسجد از هنرمندان و معماران خوش‌قریحه‌ای کمک گرفته شده است.

تعدد گنبد، گلدسته، رواق، ایوان و دروازه از ویژگی‌های دیدنی مسجد جامع هرات است. وسعت زمین این مسجد به ۴۶ هزار مترمربع می‌رسد و پذیرای تجمع هزاران مسلمان برای ادای احکام دینی است. از دیگر زیبایی‌های مسجد جامع هرات، هنر کاشی‌کاری و همچنین وجود چهار کتیبه منقوش به آیات قرآن و اشعار عارفان است. تماشای معماری باشکوه و هنر چشم‌نواز کاشی‌کاری در این مسجد برای عاشقان بناهای تاریخی و اسلامی، بسیار جذاب و مهیج خواهد بود. برای رفتن به این مسجد باید به خیابان سلطان غیاث‌الدین غوری در هرات بروید.

• ارگ هرات، بنایی بازمانده از دوران اسکندر

ارگ هرات ـ عکس از صفا دانشور

ارگ هرات یکی دیگر از جاهای دیدنی افغانستان است که با نام «قلعه اختیارالدین» نیز شناخته می‌شود. این قلعه را اسکندر مقدونی ساخته و کاربری نظامی داشته است. این دژ تاریخی در ادوار مختلف بارها ویران و مجدد بازسازی شده است. در زمان حکومت شاهرخ فرزند تیمور، این مرمت‌ها با هنر کاشی‌کاری در برج‌ها نیز همراه شد. مصالح به‌کارگرفته‌شده در این بنا، خشت خام و از ویژگی‌های بارز معماری آن، وجود ۱۳ برج است. آنچه امروز از این بنای عظیم تاریخی، پس از حمله‌ها و مرمت‌های بسیار به‌جا مانده، به‌عنوان موزه شهر هرات و از جاهای دیدنی افغانستان شناخته می‌شود. برای ماجراجویی در این بنای تاریخی و نظامی باید به خیابان مهری هرات بروید.

• مسجد کبود مزارشریف افغانستان

مسجد کبود مزارشریف ـ از جاهای دیدنی افغانستان

یکی از زیباترین مساجد افغانستان را باید مسجد کبود مزار شریف دانست. در این مسجد کاشی‌های آبی غوغا می‌کنند. دربارۀ هویت این مسجد داستان‌های بسیاری نقل شده است. بعضی معتقدند که مزار حضرت علی (ع) در این منطقه قرار گرفته است. هرچند که درستی این باور ازنظر بیشتر مسلمانان رد شده و مزار این حضرت به شهر نجف نسبت داده می‌شود، اما مزیّن شدن مسجد کبود با نام علی (ع)، سبب شده است که این مسجد از نگاهِ خیلی‌ها ارزش بالایی داشته باشد.

این مسجد تا به امروز، روزگار پرتنشی را به خود دیده است. ماندگاری آن با بارها تخریب، بازسازی و تکمیل روند ساخت همراه شده است. علاوه بر کاشی‌کاری‌های ناب، صحن بزرگ و وجود چهار درِ اصلی در چهار خیابان مهم شهر (همچون «بلوار مسعود شهید») از ویژگی‌های معماری این مسجد است. از زیبایی‌های منحصربه‌فرد این درها، تزئین آن با کاشی‌های خوش‌رنگ‌ولعاب است. نقاشی‌هایی بر دیوارهای این مسجد به‌دستور «محمد ظاهرشاه»، آخرین پادشاه افغانستان، نقش بسته‌اند. این نقاشی‌ها نمایی فوق‌العاده به بنا بخشیده و جلوۀ هنری مسجد را افزون کرده‌اند.

• پارک ملی بند امیر

بند امیر ـ عکس از حمیدرضا رحمانی

بند امیر یا پارک ملی افغانستان یکی دیگر از دیدنی‌های این کشور است که با شش دریاچه در رشته‌کوه‌های «هندوکش»، در «ولایت بامیان» قرار دارد. این شش دریاچه توسط سدها از هم مجزا شده‌اند و آب آنها از چشمۀ «کپرک» تأمین می‌شود. این بند به پارک ملی افغانستان معروف است. پارک ملی افغانستان در ۲۵۰ کیلومتری غرب کابل واقع شده است. گونه‌های جانوری متعددی همچون گوسفند کوهی، گرگ، روباه و انوع پرندگان در این پارک زیست می‌کنند.

از ویژگی‌های بند امیر، مناظر منحصربه‌فرد جغرافیای آن در پناه رشته‌کوه‌های خوش‌قدوقامت است که با خوش‌رنگی دریاچه، قابی فوق‌العاده ساخته است. اگر به‌‌دنبال زیبایی‌های طبیعت هستید، رفتن به پارک ملی افغانستان را از دست ندهید.

• حفره‌های خالی از مجسمه‌های بودا در بامیان

مجسمه‌های بودا ـ از جاهای دیدنی افغانستان

تندیس‌های عظیم‌الجثه بودا در استان بامیان، یکی از تاریخی‌ترین جاذبه‌های افغانستان است. این تندیس‌ها در بطن صخره‌هایی در دره بامیان کنده‌کاری شده بودند. قدوقامت عجیب‌وغریب بودای بزرگ با ۵۳ متر ارتفاع و بودای کوچک با ۳۵ متر در دل سنگ، این منطقه را به یکی از رازآلودترین جاهای دیدنی افغانستان تبدیل کرده بوده است. این دو مجسمه سنگی غول‌پیکر در حفره‌هایی عظیم که به «غارکوه» معروف هستند، کنده شده بوده‌اند.

با قدرت گرفتن طالبان، از این بنا فقط حفره‌هایی خالی باقی ماند. بنابر عقاید نیروهای طالبان، تمامی مجسمه‌ها باید از بین می‌رفتند. این تندیس‌های عظیم سنگی نیز سرنوشت بسیاری از مجسمه‌های موزه‌های افغانستان را پیدا کرده‌اند و با سرسختی این گروه، از بین رفتند. امروزه در صخره‌های دره‌های بامیان افغانستان، از بلندترین مجسمه‌های سنگی جهان، تنها حفره‌هایی خالی به‌جامانده است. باوجود این، تماشای این بقایا برای کاوشگران تاریخ، خالی از لطف نیست.

رفتن به جاهای دیدنی افغانستان، سفری خاص است که به روحیه‌ای ماجراجویانه نیاز دارد. در ذره‌ذره خاک این سرزمین، قصه‌های تلخ‌وشیرینی نهفته است که فقط سفر می‌تواند راوی آنها باشد. زیبایی‌ افغانستان در پسِ چهرۀ زشت جنگ معنا پیدا کرده است؛ همین دلیلی برای خاص شدن این سرزمین است.

کوله‌بارتان را ببندید و این‌ بار سبکی جدید از ماجراجویی را تجربه کنید. فرهنگ، تاریخ و طبیعت این سرزمین را از نزدیک ببینید