غبار فراموشی بر چهره هنرهای سنتی /آخرین نفس‌های جولایی در کردستان

هنرهای سنتی و صنایع دستی رفته رفته رنگ زوال به خود گرفته‌اند، تعداد زیادی منسوخ شده و تعدادی نیز در حال نابودی هستند، جولایی یکی از این رشته‌های صنایع دستی در کردستان که آخرین نفس‌هایش را می‌کشد.

خبرگزاری فارس/سنندج؛ کردستان جدای از زیبایی‌های طبیعی و تاریخی، یکی از استان‌های منحصر به فرد کشور در حوزه صنایع دستی است و امروز شماری از صنعت‌های دستی کردستان به شهره ملی و بین‌المللی رسیده است.

مردم کردستان از گذشته‌های دور تاکنون و به دلیل عدم دسترسی مناسب به سایر مناطق کشور بخش زیادی از نیازهای خود را در حوزه‌های مختلف تامین می‌کردند بر اساس شرایط جغرافیایی  طبیعی نوع صنایع دستی کردستان نیز تغییر می‌کند و مردم این استان در سال‌های گذشته و بسته به نیاز خود صنایع مختلفی را تولید می‌کردند و هر چند که گذشت زمان باعث فراموشی شماری از این تولیدات شده است ولی همچنان هستند صنایعی که امروز به ظرفیتی مهم برای کردستان تبدیل شده‌اند.

نوع صنایع دستی تولیدی در استان کردستان با توجه به وضعیت محل سکونت مردم در مناطق شهری و روستای تغییر می‌‌‌‌‌‌یابد و به همین دلیل است که حتی نوع پوشاک مردم این استان نیز برگرفته از شیوه زندگی و همچنین نوع رفتار مردم است.

صنایع دستی کردستان افزون بر پیشینه تاریخی، از تنوع، جذابیت و زیبایی خاصی برخوردار است و می‌تواند به عنوان ظرفیتی مهم در توسعه گردشگری و مبادلات فرهنگی نقش‌آفرینی کند. صنایعی مانند کلاش، رانکه، چوخه و فرش دست‌بافت در کردستان از شهرت جهانی برخوردار هستند. 

جولایی یا نساجی سنتی همچون سایر منسوجات کشورمان در حقیقت پاسخی به نیازهای اولیه مردمانی است که در جستجوی دستیابی به البسه، وسایل خواب، زیرانداز و موارد مشابه بوده‌اند؛ این هنرِ دستی در متن زندگیِ مردم به عنوان سجاده، رختخواب پیچ، لباس سنتی، پشه‌بند و زیرانداز رسوخ کرده بود.

سابقه جولایی در کردستان به گذشته‌های دور برمی‌گردد «جولا» در زبان کردی به معنای تحرک و جنب‌وجوش است و نام این کارگاه نساجی را به دلیل جنب‌وجوش زیاد بافنده در هنگام بافت بر آن نهاده‌اند؛ البته این صنعت در مناطق مختلف کشور تحت عناوینی همچون چادرشب بافی، جاجیم، شمدبافی، ماشته و موج‌بافی با نقوش متفاوت شناخته می‌شود.

جولایی درکردستان قدمتی طولانی دارد

«جولایی» در استان کردستان قدمتی طولانی دارد قدمتی به درازی تاریخ زندگی مردم این دیار، حرفه‌ای که اگر چه با گذشته‌های دور مردمان این استان گره خورده اما امروز به واسطه بی‌مهری و بی‌توجهی‌ها رفته رفته به دست فراموشی سپرده شده است.

اما با وجود تمام این بی‌مهری‌ها هنوز هستند هنرمندانی که برای حفظ این یادگار بجا مانده از گذشتگان در مسیر ماندگار آن تلاش می‌کنند.

هدفم احیای هنر جولایی است

استاد عبدالحمید کیاست از زمره هنرمندان فعال در این زمینه است که علیرغم کهولت سن به هنر جولایی مشغول است.

متولد نهم آذرماه سال ۱۳۱۴ است و پس از ۳۳ سال خدمت و تلاش صادقانه در بیمه ایران بازنشسته شده است، اما بازنشسته شدن برای او آغاز راه دیگری بوده است راهی که از گذشتگانش به یادگار مانده است.

علاقه به این هنر در خاندان آنها سابقه‌ای دیرینه داشته است شغلی که دست به دست از پدر به پسر رسیده است، همین علاقه موجب شد که استاد عبدالحمید بعد از بازنشستگی کارگاهی کوچکی در خانه راه‌اندازی کرد و با نخ و پشم طبیعی به سان قدیم سجاده‌های زیبا در طرح‌های مختلف می‌بافد.

برای دقایقی مهمان ساعات ناب این استاد در کارگاهش می‌شویم‌، می‌گوید: از همان دوران کودکی با این هنر که شغل پدرم بود آشنا شدم و در کنار تحصیل و درس خواندن در مغازه پدر در محله قدیمی قطارچیان سنندج مشغول به کار شدم  پدرم می‌گفت دوست دارد که در کنار تحصیل شغل و حرفه جولایی را نیز یاد بگیرم و تا به امروز این شغل را ادامه داده‌ام. 

وی می‌گوید: سال‌ 1340 بود به استخدام شرکت بیمه ایران درآمدم و در طول قریب ۳۳ سال خدمت سعی کردم خدمتی صادقانه به همشهریان  سنندجی ارائه کنم.

وی ادامه داد: سال ۱۳۷۲ و پس از ۳۳ کار و فعالیت بازنشست شدم و پس از مدتی ماندن در خانه و مطالعه کتب و تکراری شدن زندگی، احساس خستگی کردم و به فکر احیای شغل قدیمی پدرم افتادم.

از میزان تولید روزانه‌اش می‌پرسم، آقای کیاست می‌گوید: در ایام جوانی و در طول دو روز یک سجاده درست می‌کردم اما اکنون به دلیل شرایط سنی ۴ الی ۷ روز زمان برای درست کردن نیاز است.

 طرح‌های مختلف سجاده را در ذهن خود دارم و آنها را در هنگام کار پیاده می‌کنم، نخ و پشمی که استفاده می‌کنم طبیعی و فاقد افزودنی‌های شیمیایی است. 

 می پرسم چرا محیط خانه را برای فعالیت خود انتخاب کردید؟، می‌گوید: اجاره‌ مغازه‌ آن هم در شرایطی که نرخ اجاره‌بها سر به فلک می‌کشد، مقرون به صرفه نیست که بیرون از خانه فعالیت کنم از سوی دیگر هدف من از این کار نه کسب درآمد بلکه احیای شغل قدیمی و سرگرم شدن در اوقات فراغت بازنشستگی است.

هنر جولایی در کردستان حمایت نمی‌شود

استاد علی صادقی هم از دیگر قدیمی‌های ساکن در سنندج است که در حرفه نساجی سنتی دستی برآتش دارد، می‌گوید: ۲۹ سال از عمر 60 و چند سال‌ام را به فعالیت در زمینه جولائی صرف کرده‌ام حرفه‌ای که به واسطه تجربه چندین دهه‌ای کاملاً به آن تسلط دارم.

قبل از فعالیت در این حرفه بنا بودم یک سری مسائل و مشکلات دست به دست هم داد و  به کار نساجی روی آوردم.

به گفته صادقی، هنری که از برادر بزرگم فرا گرفتم و الان سال‌هاست که منبع درآمدی برای من و خانواده‌ام شده است، این هنری است که رفته رفته گرد فراموشی بر آن پاشیده شده است.

تا ۲۰ سال پیش، بیش از 150 نفر را می‌شناختم که در سنندج به کار جولائی مشغول بودند اما به مرور زمان و به‌دلایل مختلف دست از این کار کشیدند.

زمانی دستگاه جاجیم‌بافی به لحاظ کارایی و ساختار با وضعیت موجود تفاوت فراوان داشت، شرایط امروز به مراتب بهتر است اما در کل به واسطه درگیری پا و بازو در زمان بافتن بدنمان دچار فشار و خستگی شدید می‌شود.

به گفته این استادکار، با وجود اینکه هنر جولایی از جمله مشاغل و صنایع دستی تاریخی است مسئولان و متولیان امر حمایتی چندانی از این حرفه ندارند. 

تولید بدون بازار لنگ می ماند

وی اذعان کرد: مسئولان با بازاریابی و معرفی محصولات حرفه نساجی سنتی و کمک به صادر کردن آن‌ها می‌توانند از ما حمایت کنند و قطعاً با اینگونه حمایت‌ها برای افراد زیادی نیز شغل ایجاد می‌شود چراکه از این محصولات علاوه بر استفاده‌هایی که در قدیم از آن‌ها می‌شد امروزه برای ساخت کیف زنانه، رویه صندلی خودرو و روکش مبل و غیره استفاده می‌شود.

صادقی ادامه داد: پشم ریسیده و رنگریزی شده را از بازار تهیه می‌کنیم و بعد نخ‌ها را با دستگاه، چله‌کشی کرده و درون دستگاه نساجی قرار می‌دهم و محصولاتی همچون جانماز، موج، پلاس و گاهی اوقات هم لباس کردی مرز را تهیه می‌کنم.

وی افزود: بیش از 15 سال است محصولات را به تهران می فرستم نمایشگاه‌های صنایع دستی بهترین محل برای معرفی هنرهای صنایع دستی است چرا که بازار به عنوان یکی از اصل های مهم در تولید را برای ما ممکن می سازد.

و اما...

رقص ماکو در دستان هنرمند معجزه می آفریند، نقش خیال بر تار و پود جاجیم نقش آفرینی می کند تا هنر هنرمند بر کالبد این تار و پود تبلور یابد این دستبافت های سنتی قدمتی بیش از 5هزار سال در زندگی بشریت دارد و با وجود تمام بی مهری ها هنرمند هنوز امیدوار است.

هنری که اگر حمایت شود در کنار ایجاد اشتغال برای جمع زیادی می تواند ارزآوری زیادی داشته باشد چرا که بنا به گفته فعالین این عرصه این هنر سنتی در بیرون از مرزها نیز خواهان زیادی دارد.

زندگی مدرن و فاصله گرفتن از زندگی‌های سنتی و تغییر نیازها موجب شده است اغلب محصولات صنایع دستی و هنرهای سنتی کارایی خود را از دست داده و با گذر زمان و مرگ هنرمندان و استادان این رشته‌ها، محصولاتی از این دست دیگر تولید نشود.

در سال‌های اخیر به علل مختلفی، چون مهاجرت مردم به شهرها، صنعتی شدن، درآمد پایین هنرمندان برخی رشته‌ها در کنار سختی‌های بسیار آن، برخی از رشته‌ها منسوخ شده است و آثار به جای مانده از آن تنها در موزه‌ها نگهداری می‌شود.

دست ساخته‌های هنرمندان و صنایع دستی آنها باید به عنوان کالای ایرانی که فرهنگ و تمدن ایران‌زمین را با خود دارند، مورد توجه مردم و مسؤولان قرار گیرد و مورد حمایت باشد.

انتهای پیام/۲۳۳۰/۷۱