غایت سینمای مستند وادارکردن مخاطب به تفکر است

حسن بهرام زاده در توضیح کارکرد سینمای مستند در ایران و جهان بیان کرد: سینمای مستند در دنیا و ایران، با توجه به ژانرها و تنوع گونه های آن، کارکردهای متنوعی دارد ولی اگر بخواهیم همه آن کارکردهای متکثر را جمع بندی کنیم باید بگویم عمده کارکردهای سینمای مستند اطلاع رسانی، روشنگری و فرهنگ سازی است؛ بدون این که بخواهیم مرزبندی خاصی برای آن ها متصور باشیم.

عمده کارکردهای سینمای مستند اطلاع رسانی، روشنگری و فرهنگ سازی است تهیه کننده و کارگردان مستند «بازخوانی یک خاطره» افزود: در این راستا سینمای مستند ایران با توجه به مجموعه آثار و فیلم هایی که از ابتدای دهه چهل تاکنون تولید شده، ارزش های خود را در زمینه های مذکور نشان داده و شاهد این مدعا هم تنوع تولیدات از یک سو و اقبال مخاطبان خاص و عام در داخل و خارج کشور از سوی دیگر است. به طوری که بسیاری از فیلم های سینمای مستند ایران در عرصه های اطلاع رسانی، روشنگری و فرهنگ سازی مرجع و منبع تحقیقات و پژوهش های زیربنایی قرار گرفته اند.

این مستندساز در پاسخ به این پرسش که به نظر می رسد سینمای مستند از صرف یک سینمای نخبه گرا به سمت اقبال عمومی حرکت کرده و امروز بسیار بیش از گذشته این سینما در میان مردم عادی شناخته شده است، اظهار داشت: همینطور است. سینمای مستند ایران در برخی از ژانرها از سینمای محفلی و روشنفکری به سمت سینمای اکران و سینمای مخاطب محور در حرکت است. علت آن هم تغییر در نگاه دست اندرکاران این شاخه سینمایی از فرهنگی و هنری به صنفی و حرفه ای است. دست اندرکاران یعنی تهیه کنندگان و کارگردانان سینمای مستند در چندسال اخیر با ثبت انجمن های صنفی در وزارت کار، نگاه معیشتی و حرفه ای را بر فعالیت های فرهنگی و هنری متقدم دانسته اند.

تهیه کنندگان بخش خصوصی در سینمای مستند به فکر توجیه اقتصادی تولیدات هستندبهرام زاده ادامه داد: تهیه کنندگان بخش خصوصی در سینمای مستند به فکر توجیه اقتصادی تولیدات هستند؛ به عبارت دیگر اگر سینمای مستند قبلاً سینمایی هنری با بودجه های دولتی و خاستگاه تلویزیون بود، اکنون با استفاده از عوامل و امکانات حرفه ای اقدام به تولید فیلم بلند مستند شده است که می توانند یک سانس کامل تماشاگر را جذب کرده و با استفاده از امکان اکران در سینماهای هنر و تجربه و یا فروش فیلم ها به شبکه های تلویزیونی و نمایش آنلاین در پلتفرم های مجازی زمینه برگشت سرمایه را فراهم کنند.

وی افزود: خوشبختانه سینمای مستند اگر بتواند از مانع ممیزی که اتفاقاً در مورد این سینما سخت گیر است، بگذرد بضاعت جذب مخاطب را دارد. مثلاً در چندسال اخیر فیلم های بلند مستند که اغلب با محوریت موضوعی ورزش تولید شده اند از فروش خوبی هم برخوردار شدند؛ حتی فیلم صفر تا سکو اکران عمومی گرفت و فروش خوبی هم داشت. امیدوارم این جذابیت و فروش برای سایر موضوعات هم فراهم آید و بتوان امیدوار بود که تماشاگر راضی از سالن سینما خارج شود.

هدف سینمای مستند واداشتن مخاطب به تفکر است

غایت هدف سینمای مستند نیست که فقط تماشاگر راضی از سالن نمایش خارج شوداین مستندساز ادامه داد: همانطور که در پاسخ قبلی عرض کردم قدم های اول در ارتباط با مخاطب عام و دیده شدن فیلم ها توسط طیف وسیعی از مخاطبان توسط فیلم های مستند با موضوعات ورزشی برداشته شده است که از اقبال خوبی هم برخوردار شده‌اند، ولی این غایت هدف سینمای مستند نیست که فقط تماشاگر راضی از سالن نمایش خارج شود بلکه هدف اصلی در کنار جذابیت های سینمایی و موضوعی، وادارکردن مخاطب به تفکر است. تماشاگر باید راضی و متفکر از سالن خارج شود و دغدغه مستندساز، دغدغه مخاطب هم باشد. در این صورت است که سینمای مستند می تواند مدعی شود که می تواند منشاء اثر در جامعه باشد.

وی افزود: سال های اول بعداز پیروزی انقلاب که سینمای اکران تمام جذابیت های فیلم‌فارسی را از دست داده بود و تولید فیلم سینمایی توجیه اقتصادی نداشت، چون تماشاگر برای آن تربیت نشده بود، با انواع حمایت های مالی و امکانات دولت کماکان تولید ادامه یافت تا تماشاگر به دیدن فیلم های شریف و ارزشی عادت کند.

سینمای مستند بطور بالقوه امکان جذب مخاطب عام و در نتیجه توجیه اقتصادی برای استقبال تهیه کنندگان را داردبهرام زاده تاکید کرد: در مورد سینمای مستند نیز همین موضوع صادق است. سینمای مستند بطور بالقوه امکان جذب مخاطب عام و در نتیجه توجیه اقتصادی برای استقبال تهیه کنندگان را دارد ولی برای تبدیل این بضاعت بالقوه به بضاعتی بالفعل نیاز به حمایت و زمان دارد. با حمایت های اندک خوشبختانه قدم های اولیه برداشته شده ولی هنوز نیاز است که دولت و تلویزیون با روش هایی (که خود بهتر از من و ما می دانند) از تهیه کنندگان فیلم های مستند حمایت کنند. معافیت های مالیاتی، معافیت در هزینه های تبلیغاتی در رسانه ها و مهم تر از همه خودی دانستن مستندسازان و اعتماد به آثاری که بظاهر جسورانه است، می تواند فرصت بیشتر و بهتر دیده شدن فیلم های مستند را فراهم آورد که خود بهترین راهکار برای حذب سرمایه در این شاخه سینمایی است.

وی افزود: همه ما می‌دانیم که برخلاف سینمای داستانی رویکرد اصلی در سینمای مستند موضوع محور است، یعنی فیلم مستند باید موضوعی بکر و بدیع داشته باشد تا مورد توجه قرارگیرد و ساختار و بیان سینمایی در فیلم مستند در درجه دوم اهمیت قراردارد.

این کارگردان مستند تصریح کرد: یعنی اگر مخاطب عام با دیدن نام کارگردان و یا بازیگر تشویق به تماشای یک فیلم داستانی می شود، در مورد سینمای مستند این موضوع فیلم است ه باید جذابیت داشته باشد. موضوع فیلم معمولاً در نام و عنوان فیلم مستتر نیست و خلاصه موضوع فیلم هم در مواد تبلیغی فیلم درج نمی شود، بنابراین تماشاگر بدون اطلاع و پیش زمینه باید به تماشای فیلمی بنشیند که هیچ پیش فرضی از آن ندارد. اینجاست که رسانه های دولتی از جمله تلویزیون می توانند در معرفی فیلم ها و جذب مخاطب نقش فعالی داشته باشند؛ فکر کنید اگر تیزرها و تریلرهای فیلم های مستند در تلویزیون معرفی و تبلیغ شوند، چقدر می تواند برای جذب مخاطب موثر واقع شود.